Atebion

1. Menna Elfyn. Fel sy’n ymddangos arnynt, hi yw awdur yr arysgrifau Cymraeg ar y waliau sy’n amgylchynu’r pyllau dŵr wrth ben deheuol Doc Bute y Dwyrain. Unwaith bu’n un o ddociau prysuraf y byd. Bellach mae’n lyn pysgota, gan i’w gysylltiad â’r mor gael ei lenwi yn ystod y 70au. “Wedi’r llanw llyn dedwydd” yw disgrifiad Menna Elfyn o’r newid.
2. Mae’r lleuad yn hiraethu am y llanw. Cyn adeiladu morglawdd Bae Caerdydd roedd y llanw’n llifo mewn ac allan ddwywaith y dydd, gan godi a disgyn mwy nac mewn unrhyw ran o’r byd heblaw am Fae Fundy yn Nova Scotia. Yn ôl yr arysgrif ar y wal sydd gyferbyn â’r prif fynediad i hen Eglwys Norwyaidd Caerdydd “Hiraetha’r lleuad dros y bae, lle bu’r llanw a thrai”,
3. Yr annogaeth oedd i gadw tanau yn llosgi ar yr aelwydydd nes bod y bechgyn yn dychwelyd o’r Rhyfel Byd Cyntaf (“Keep the home fires burning….till the boys come home.”) Ivor Novello (David Ivor Davies), brodor o Dreganna, Caerdydd, a ysgrifennodd gerddoriaeth “Keep the Home Fires Burning”, cân a gyhoeddwyd yn Hydref 1914 pan oedd Ivor Novello yn 21 mlwydd oed.
4. Y gwir. Mae’r arysgrif ddwyieithog ar dalcen Canolfan y Mileniwm (“Creu gwir fel gwydr o ffwrnais awen / In these stones horizons sing”) yn waith gan Gwyneth Lewis, brodor o Gaerdydd, a ddaeth yn fardd cenedlaethol cyntaf Cymru.
5. John Masefield. Er iddo gael ei eni yn fab i gyfreithiwr yn Ledbury, Swydd Henffordd, collodd ei rieni yn ifanc ac fe’i danfonwyd i ysgol forwrol HMS Conway a oedd, y pryd hynny, wedi’i lleoli ar afon Merswy. Aeth i’r môr ar long hwylio pan oedd yn 16 mlwydd oed. Dechreuodd farddoni, gan wasanaethu fel Poet Laureate am 37 mlynedd. Mae rhai o’i gerddi mwyaf enwog yn ymwneud â’r môr gan gynnwys “Sea Fever” (“I must go down to the seas again, to the lonely sea and the sky…”) a “Cargoes”, cerdd sy’n ymddangos ar blac ar Mermaid Quay, Caerdydd. Os edrychwch yn ofalus ar yr adeiladau o gwmpas y cei fe welwch ugain o ddelwau ar y waliau sy’n adlewyrchu’r gwahanol fathau o long y cyfeirir atynt yn y gerdd, ynghŷd â’r llwythi yr oeddent yn eu cludo.
6. Wylan wen. Mae’r cerflun wrth y mynediad i hen ddoc sych Mountstuart, sy’n  waith gan Jonah Jones, yn nodi’r gwahanol borthladdoedd a rhannau o’r byd y byddai llongau o Gaerdydd yn hwylio iddynt. Ceir hefyd sawl darn o farddoniaeth sydd â chysylltiadau morwrol, gan gynnwys dyfyniad o gywydd Dafydd ap Gwilym i’r Wylan: “Yr wylan deg ar lanw dioer, Unlliw ag eiry neu wenlloer…”.